Uzależnienie cyfrowe: problem, który narasta

Technologie cyfrowe na trwałe zmieniły życie ludzi, choć zmiana ta zaszła w sposób dla wielu ludzi nieuświadomiony. Prawie każdy aspekt życia człowieka, od treningów do pracy zawodowej jest albo całkowicie scyfryzowany, albo posiada cyfrowe odzwierciedlenie. Ludzie używają aplikacji do modlitwy, medytacji, czytania, czy planowania dnia. Dziedziny wcześniej wolne od technologii, są teraz coraz bardziej scyfryzowane w celu zwiększenia efektywności pracy, czy życia osobistego. Technologia, która z natury jest neutralna, ma zarówno pozytywny, jak i negatywny wpływ na życie ludzi.

Społeczne koszty postępu

Społeczeństwa mają tendencję do myślenia, że każdy postęp jest z natury dobry, bo prowadzi do wzrostu, jednak w takim stwierdzeniu nie mieszczą się zwykle negatywne efekty nadużywania technologii przez ludzi. Jednym z wyzwań związanych z masową adopcję rozwiązań technologicznych, jest zjawisko uzależnienia cyfrowego, które możemy scharakteryzować jako nadmierne i impulsywne używanie urządzeń cyfrowych.

Według niedawno przeprowadzonych badać przez zespół z NBER, uzależnienie cyfrowe stało się trwałą chorobą współczesnego świata. Przy ponad 3.8 miliardach ludzi korzystających z social mediów w ciągu dnia, ludzie przeznaczają średnio 2.5 godziny jedynie na kontakt z urządzeniami elektronicznymi (więcej niż obecnie oglądają TV). Uzależnienie cyfrowe dotyka ludzi w każdej grupie wiekowej i ma znaczące konsekwencje dla społeczeństwa. Zrozumienie tego problemu może nie tylko pomóc jednostkom odzyskać kontrolę nad ich życiem, ale także rozwiązać większe problemy społeczne, w tym te związane ze zdrowiem psychicznym, relacjami międzyludzkimi, spadkiem produktywności w pracy, czy pogłębiającą się przepaścią cyfrową.

Nieświadomie uzależnieni

Uzależnienie możemy zdefiniować jako współdziałanie dwóch czynników: formowanie się negatywnego nawyku oraz osłabienie woli lub samokontroli. Nawyk kształtuje się przez powtarzające się działania w których to co „konsumujemy” dzisiaj staje się potrzebą jutra, podczas gdy problem z samokontrolą powstaje wtedy gdy ludzie konsumują danego dnia więcej niż w innych okolicznościach by na to sobie pozwolili. Te dwa współczynniki są kluczowe dla poprawnej definicji uzależnień. Naukowcy badający uzależnienie cyfrowe odkryli, że podczas gdy technologie cyfrowe dostarczają wiele korzyści społeczeństwu, są one bardzo uzależniające, ponieważ prowadzą do formowania negatywnych nawyków oraz spadku samokontroli. Co więcej: najnowsze badania wykazały, że w większości wypadków ludzie są zupełnie nieświadomi tego faktu.

Internet, smartfony, pornografia…

Aby zrozumieć problem uzależnienia cyfrowego należy prześledzić różne aspekty tego zjawiska. Jednym z nich jest uzależnienie od smartfonów, które obecnie jest najbardziej dobitnym przykładem uzależnienia cyfrowego. Ludzie uzależniają się momentalnie od ciągłych powiadomień, aplikacji, wiadomości, co prowadzi do ciągłego i impulsywnego sprawdzania komórek w pogoni za interakcją i rozrywką. Uzależnienie od mediów społecznościowych opiera się na ciągłej potrzebie walidacji poprzez lajki, komentarze oraz poszerzanie grupy osób śledzących dany profil. Taka dynamika powoduje że ludzie spędzają nadmierną ilość czasu na platformach społecznościowych.

Uzależnienie od gier komputerowych związane jest z immersywną naturą gier video, połączoną z pragnieniem osiągnięcia zwycięstwa oraz rozpoznawalności w społeczności graczy. Niestety, to uzależnienie prowadzi w skrajnych przypadkach do ucieczki w świat wirtualny oraz porzucenia odpowiedzialności za życie czy relacje w związkach.

Uzależnienie od Internetu jest kolejnym zaburzeniem, związanym z nadmiernym przeglądaniem stron internetowych, oglądaniem filmów online, czy kupowaniem w sieci.

Jeszcze jednym przykładem uzależnienia cyfrowego jest uzależnienie od pornografii, które ma często dewastujące skutki dla zdrowia psychicznego czy relacji w związkach. Wszystkie te uzależnienia cyfrowe wpływają negatywnie na formowanie nawyków, jak i obniżają samokontrolę użytkowników. Tym samym wpływają negatywnie na społeczeństwo.

W oczekiwaniu na kampanię społeczną

Siedzący tryb życia połączony z nadmiernym korzystaniem z technologii, może prowadzić do problemów ze zdrowiem fizycznym, takich jak otyłości, zaburzania snu, problemów ze zdrowiem psychicznym (depresji, poczucia izolacji, niepokoju). CO więcej porównywanie się do osób z platform social mediowych, może prowadzić do zaniżenia samooceny i wpływać na stawianie sobie nierealistycznych celów. Patrząc na uzależnienia cyfrowe pod kątem ekonomicznym, można zauważyć negatywną korelację pomiędzy używaniem technologii, a produktywnością. Dodatkowo młodsze pokolenia narażone są na nowe zjawiska takie cyber-bulling, które mają dramatyczne konsekwencje prowadzące do samobójstw i niespotykanej dotąd skali depresji.

Rozwiązanie problemu uzależnienia cyfrowego nie jest proste. Wymaga ono strukturalnego i całościowego podejścia na poziomie jednostki oraz państwa. Każdy powinien być odpowiedzialny za swoje codzienne nawyki i określanie granic codziennych aktywności. Określanie czasu wolnego od urządzeń cyfrowych, angażowanie się w sposób świadomy w relacje z innymi ludźmi, dbanie o codzienny wysiłek fizyczny, intelektualny i duchowy, to tylko początek drogi do formowania zdrowych nawyków. W tym zakresie z pomocą przychodzi sama technologia, która dzisiaj oferuje narzędzia monitorujące stan używania aplikacji oraz pozwala na wygaszanie ekranu po godzinach pracy.

Na poziomie społecznym potrzebna jest jednak zdecydowana kampania społeczna która pozwoli ludziom zrozumieć, że uzależnienie cyfrowe jest problemem. Poprzez odpowiednią komunikację, ale także stwarzanie warunków dla społeczeństwa które promują kontakt osobisty, rozmowy w rodzinach i interakcję ze światem rzeczywistym, możemy mieć pewność że nie zatracimy resztek człowieczeństwa.

Piotr Trąbiński

Wiceprezes Instytutu Staszica